Κεραύνιοι λίθοι

.

.

Χαίρετε, αξιότιμοι αναγνώστες του μπλογκ της Ελένης!
Πριν λίγες μέρες με αφορμή ένα ποστ δικό μου στο facebook όπου διατύπωνα κάποιες σκέψεις σχετικά με την αναπάντεχη, πολύ μεγάλη δημοφιλία που είχε μια φωτογραφία που τράβηξα αμέσως μόλις την ανέβασα στο Φλικρ, προσκλήθηκα εδώ από τη σεβαστή οικοδέσποινα για να γράψω, αν ήθελα, περισσότερα για το θέμα, δηλαδή τη «μαγεία των μικρών μυστηριωδών πραγμάτων», όπως ήταν ο τίτλος του ποστ μου στο FB. Μου ζήτησε επίσης να βάλω μαζί και μια προπέρσινη φωτογραφία ενός κοινού μανιταριού που αναφέρω στο ποστ, η οποία κι αυτή, τότε που την ανέβασα, γνώρισε την ίδια σχεδόν στιγμιαία δημοφιλία, μάλλον για παρόμοιους, αν και περισσότερο κατανοητούς σε μένα λόγους. Ξέρω ότι υπάρχουν εκατομμύρια μανιταρόφιλοι στον κόσμο και ότι ανάμεσά τους υπάρχουν άνθρωποι που δεν τα βλέπουν μόνο ως φαγητό, αλλά και σαν μαγικά φυτά τόσο από άποψη μορφής, όσο και για τον τρόπο που φύονται -ξαφνικά, κρυφά, ανέλπιστα- λες κι ανήκουν σε μια άλλη διάσταση, σε έναν άλλο τύπο ανάπτυξης της ζωής, πολύ διαφορετικό από των δέντρων, των θάμνων, των λουλουδιών, κτλ. Αντίθετα ωστόσο, δεν έχω ακούσει ποτέ τίποτα για «προϊστορικούς πετρόφιλους», πόσο μάλλον όταν η φωτογραφία δεν εικονίζει κάποιο μεγαλόπρεπο ντολμέν ή μενίρ (οπότε η δημοφιλία θα ήταν κάπως δικαιολογημένη), αλλά δυο πετραδάκια που από μακριά αν τα δεις, δεν διαφέρουν από βότσαλα.

Όπως έγραψα και στο ποστ, το ζήτημα με ξεπερνά. Και εξακολουθεί να με ξεπερνά και τώρα που γράφω. Γι’ αυτό, αντί να παραστήσω τον ειδικό στη μαγεία, θεώρησα σωστό να ανατρέξω στις πηγές. Και όχι πηγές ό,τι και ό,τι, αλλά σε μία παλαιά μεν αλλά μεγάλη αυθεντία στο θέμα, τον λαογράφο, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νικόλαο Πολίτη. Από αυτόν λοιπόν τον σπουδαίο πρόδρομο της Ελληνικής λαογραφίας αντιγράφω εδώ (διασκευασμένα στη δημοτική) μερικά αποσπάσματα από την αρχή του κεφαλαίου ΙΓ’ ΚΑΙΡΟΙ (δηλ, περί καιρικών φαινομένων) του έργου του «Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού: Παραδόσεις – Μέρος Β΄ (Αθήνα, 1899-1902)»:

 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

«Η λέξη «αστροπελέκι» και σπανιότερα «αστροπελέκιο» ή «αστροπέλεκο» ή «αστροπέλεκας» σημαίνει τον κεραυνό, και ειδικότερα το βλήμα του κεραυνού, που το φαντάζονται σαν πέτρινο τσεκούρι. Είναι δηλαδή, όπως δείχνει η ετυμολογία του, «ο πέλεκυς της αστραπής». Η λέξη ήταν σε χρήση κατά τον μεσαίωνα και μόνο στον Ερωτόκριτο, απ’ όσο γνωρίζω, βρίσκεται η περίφραση «πέτρα τς αστραπής», ενώ μια άλλη περίφραση είναι «του θεού το βόλι».
Όπως έχω επισημάνει και αλλού, ο λαός ξεχωρίζει το φαινόμενο της αστραπής, όπως έκαναν και οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, σε τρία: την αστραπή, το αστροπελέκι και το μπουμπουνητό, δηλαδή την αστραπή, τον κεραυνό και τη βροντή. Το βλήμα του κεραυνού πιστεύουν ότι πέφτει στη γη ως άμορφος λίθος, και ότι ωριμάζει, δηλαδή παίρνει το σχήμα του, όταν μείνει σαράντα μέρες χωμένος μέσα στη γη.»

«Τότε αποκτά θαυμαστές δυνάμεις και γι’ αυτό το λόγο όσοι βρίσκουν τέτοια πέτρα την έχουν για φυλαχτό, καθώς πιστεύουν ότι φέρνει ευτυχία στον κάτοχό της, ότι λύνει τα μάγια και προστατεύει από κάθε κακό. Κεραύνιοι λίθοι πιστεύουν ότι είναι οι προϊστορικοί πέτρινοι πέλεκεις ή αιχμές βελών της λίθινης εποχής που βρίσκονται σε αφθονία στην Ελλάδα, ενώ μερικές φορές εκλαμβάνονται ως «αστροπελέκια» και τεμάχια χαλαζία (quartz).
Η δοξασία αυτή είναι πάρα πολύ αρχαία. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την αστραπή ως πηγή γέννησης και υπέθεταν ότι αυτή παράγει τα μανιτάρια «τρούφες» και τα μαργαριτάρια. Ονόμαζαν τα αστροπελέκια «κεραύνιους λίθους» και ως τέτοιους θεωρούσαν τους προϊστορικούς λίθινους πέλεκεις ή και τους αερόλιθους. Σε αυτούς απέδιδαν τις ίδιες θαυμαστές δυνάμεις που τους αποδίδει και σήμερα ο λαός, και τους χρησιμοποιούσαν σε καθαρμούς ή τους είχαν για φυλαχτά.»

«Αυτά τα φυλαχτά πίστευαν ότι προστατεύουν επίσης από τους κεραυνούς, όπως συνάγεται από κάποιες οδηγίες που διασώθηκαν για την κατασκευή τους, ενώ στους Βυζαντινούς χρόνους τα θεωρούσαν πολύτιμα.
Κάποιοι αρχαίοι συγγραφείς επίσης παρομοίαζαν τους κεραύνιους λίθους με τσεκούρια. Φαίνεται απ’ αυτό ότι ως τέτοιους κυρίως θεωρούσαν τους προϊστορικούς λίθινους πέλεκεις.
Οι Γερμανοί επίσης ονομάζουν τους κεραύνιους λίθους «Donneraxt» (πέλεκυς της βροντής), ενώ στα πιο αρχαία χρόνια θεωρούσαν τον πέλεκυ ως σύμβολο του κεραυνού και όπλο του θεού της βροντής Thunar (Thôrr). Είναι πολύ κοινές στους Γερμανούς αυτές οι δοξασίες, έτσι ώστε, εκτός από τη λέξη Donneraxt, είναι σε χρήση κι άλλες που δηλώνουν τους κεραύνιους λίθους, όπως «Donnerstein» (λίθος βροντής), «Donnerkeil» (σφήνα βροντής) και πλήθος άλλες.
Αλλά και άλλοι λαοί της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής τιμούν τους λίθους που πιστεύουν ότι προέρχονται από τους κεραυνούς. Ως τέτοιους, εκτός από τους προϊστορικούς πέλεκεις και τα βέλη, θεωρούν και τους αερόλιθους και τα απολιθωμένα οστά προϊστορικών καλαμαριών («βελεμνίτες») τους οποίους έχουν συνδέσει με πλήθος δεισιδαιμονιών.»

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Φίλη μου Ελένη, δεν έχω να προσθέσω άλλο παρά να ξαναπώ με άλλα λόγια εκείνο που έγραψα στο facebook. Τα αστροπελέκια «δεν ανήκουν σ’ αυτόν τον κόσμο». Είναι λείψανα του τρόπου ζωής της λεγόμενης «Λίθινης Εποχής» που είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε όχι μόνο εμείς, αλλά όπως φαίνεται, αφότου διαδόθηκε και επικράτησε η χρήση των μετάλλων, ξεχάστηκε και έγινε ακατανόητος ακόμα και στους αρχαίους. Είναι «αντικείμενα από άλλη διάσταση», τέτοια που ακόμα και σήμερα, παρόλες τις αδιαμφισβήτητες επιστημονικές εξηγήσεις, συνεχίζουν να εξάπτουν την φαντασία, να δημιουργούν απορίες και να κάνουν το νου μας να ταξιδεύει.
Όσον αφορά τώρα την Ικαρία, είναι πασίγνωστη και αξιοσημείωτη η αφθονία τους. Πάρα πολλά βλέπει κανείς να εκτίθενται στις αρχαιολογικές και λαογραφικές συλλογές του νησιού, αλλά και στα σπίτια ακόμα υπάρχουν πολλά. Οι παλιοί Καριώτες τα ανακάλυπταν στα πιο απίθανα σημεία στα βουνά, σε μέρη που δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί ότι ζούσαν άλλοτε άνθρωποι. Τα μάζευαν και τα φύλαγαν ως μαγικά αντικείμενα, αλλά και σήμερα ακόμα τα τιμούν και τα επιδεικνύουν με σεβασμό, ως ιστορικά αντικείμενα που δηλώνουν το πόσο αρχαία είναι η παρουσία του ανθρώπου στον τόπο μας.
Και θα τελειώσω την αναφορά στα αστροπελέκια της Ικαρίας, Ελένη, με το δικό σου σχόλιο κάτω από τη φωτογραφία στο Φλικρ:

«(τα αστροπελέκια) είναι από μια εποχή που το νησί ήταν καλυμένο με δάση και αυτές οι πέτρες (οι μεγάλες στρογγυλές πέτρες που ονομάζουμε «λούρους») ήταν ακόμα χωμένες βαθιά μέσα στη γη«.

Κεραύνια Εποχή, στ’ αλήθεια, θα ήταν εκείνη!

Άγγελος Κ.

1) Τα νεώτερα αρχαιολογικά δεδομένα για τα λίθινα εργαλεία που ονομάζουμε «αστροπελέκια» μπορεί κανείς να διαβάσει στο «Αρχαιολογία Online» στο άρθρο: Προϊστορικές τεχνικές και μέθοδοι κατεργασίας του λίθου (Μέρος A´)

2) Για την αρχαία ιστορία και αρχαιολογία της Ικαρίας βλέπε το βιβλίο «Αρχαία Ικαρία» του καθηγητή Α. Παπαλά.

 
.

.

---